פולמוס בישראל-Zadig
כתב העת “פולמוס” חידש את הופעתו כפרסום דיגיטלי המצטרף ברוחו לתנועת “זאדיג”.
במבוא לגיליון הראשון מ-1993 נכתב:
“העברית מאפשרת משחק מילים סביב המילה פולמוס, אשר רק באופן קריאתה ייקבע האם זה פוּלמוּס בהוראתו העברית, או שמא זה פוֹלֶמוֹס בהוראתו היוונית.
מהו פולמוס בתרבות היוונית הפרה-סוקרטית? היידגר ב-‘הקדמה למטפיזיקה’ מציין כי פולמוס הנו מאבק שבו מתגלה הוויה, המציאות האחרונה של ההוויה. ניתן לחשוב שהמציאות האחרונה של ההוויה אליבא דפרויד, הינה Der keren unseres wessen – גרעין הווייתנו: האיווי.
מהו אפוא פולמוס מנקודת מבט זו? […] בשעה שמדברים או כותבים מתנהל לרוב מעין דיון, בשם מי מדברים או כותבים ובשם מה מדברים או כותבים? האם דיון אפשרי בכלל? מה דרוש לשם דיון יעיל ופורה?”
דברים אלה נשמעים תקפים גם לאחר יותר מעשרים שנה. יש בהם שאלה מרכזית. הפעם הדיון הזה יישא את הכותרת “פולמוס בישראל” וזאת ברוח זאדיג.
בתקופתנו, בעידן האחר שאינו קיים, הסוגיה שלאקאן העלה בנוגע לסובייקטיביות של התקופה מתחדשת, כמובן, אולי אף ביתר שאת, ומובן שכך הדבר בנוגע לאופן שהיא באה לידי ביטוי כאן, בישראל. אנו יודעים שהפסיכואנליזה מבליטה את מקומה של העמדה הסובייקטיבית אל מול העולם ואל מול האחרים.
הבהרת הדבר לעצמנו כורכת בתוכה ניסיון להיטיב לומר, היחלצות מהאשליות הלוכדות אותנו וקבלת הידיעה שכל אחד מאתנו מייצג את עצמו בלבד, אם בכלל. מעשינו מהווים דרך מתאימה לתיחום מקומנו כמו לתיחום מיקומם של האחרים ושל היבטיה השונים של האמת. לפעמים ההזדהויות, האידאלים, אינם מאפשרים לנו לקבל דעות אחרות, להביע סובלנות להבדלים, לזכויות ולחופש הביטוי שיש לנו כבני אדם ולהסכים לדיון מתוך הקשבה לאחרים.
התנועה “זאדיג” שיזם ז’.א. מילר, פותחת בפנינו אזור של ביטוי עמדות כהוכחה בפועל לרעיון הדמוקרטיה. מעבר למקומו של שם זה כראשי תיבות [Zero abjection democratic international group – אפס בזות קבוצה בינלאומית דמוקרטית], זאדיג הוא שמה של דמות בספרו של וולטייר: “זאדיג, או הגורל”. מדובר בסיפור בסגנון אלף לילה ולילה, שעיקר עלילתו מתרחש במזרח התיכון והדמות המרכזית היא זו של לוחם צדק, שפותר, מיוזמתו או בעקבות פנייה של דמויות שהוא פוגש בדרכו, מצבים שונים של אי צדק, אלימות, מלחמה ועוד. הוא עושה זאת תוך שימוש ברטוריקה מתוחכמת ובפעולות מחושבות, שבעקבותיהן הנהלים הרווחים ומערכת החוק רודפים אותו ואפילו גוזרים עליו עונשים שמגיעים עד לגזר דין מוות. לבסוף זאדיג מצליח להיחלץ מכל המלכודות, לגבור על המכשולים ולהיהפך למלך בבל.
במובן מסוים, גיבור זה מייצג את מקומה של חשיפת המניעים המביאים את הדמויות למעשיהן. הבלטת הרעיון של “אני, האמת מדברת” והשלכותיו. הסיפור מסתיים בסוף “טוב” שבו הגיבור זוכה במה שמאווייו מוליכים אותו אליו. הכוונה אינה שכל אחד מאתנו הוא זאדיג, אך ניתן להשתמש בדמותו כדי להבליט את כוחם של הדיבור ושל השפעתו.
רצוננו להציג בפניכם את “פולמוס בישראל”, פרסום דיגיטלי מקומי, ששם לעצמו מטרה לעורר דיון בקרב הקהילה הלאקאניאנית ומחוצה לה ולשמש במה לדעותינו שלנו על המצבים החברתיים והפוליטיים הקיימים בארץ שאנו חיים בה יומיום. הפרסום חותר להיות דו-לשוני: עברית-ערבית, וכמובן, מדובר לא רק בשינוי סדר האותיות אלא בכוונה לשמש פלטפורמה לסוגיות המאפיינות את חברתנו המזרח תיכונית, תוך ניסיון לבדוק מה יכולה להיות תרומתה של הפסיכואנליזה לקריאת מצבים אלה ולעירור דעת הציבור. הפרסום ינסה לחקור נושאים שונים מנקודות ראות שונות, ולאור זאת ישמש במה לדעות מנוגדות, סותרות או משלימות של דמויות חברתיות שונות העוסקות בתחומי עניין חברתיים ופוליטיים מגוונים. אנו חיים במזרח התיכון, וראוי שעובדה זו תקבל ביטוי ייחודי כדי לתחום את הרוחות והסוגיות הייחודיות שמתעוררות ונוגעות לאזור זה של העולם, את קווי המתאר של חברתנו, תוך הבאה בחשבון של ההיסטוריה ושל הגורמים וההשפעות השונים שפעלו באזור זה.
מערכת פולמוס בישראל-Zadig
לפירוט הגיליונות ומידע נוספת [לחצו כאן]
بولموس في اسرائيل – Zadig
جددت مجلة “بولموس” صدورها كنشرة الكترونية، لتنضم بفحواها وروحها، في حلّتها الجديدة، لحركة “زاديغ”.
في مقدمة عددها الأول من عام 1993 كُتب:
“تُتيح العبرية لعبا بالألفاظ بما يخصّ كلمة “بولموس”، إذ يحدّد شكلُ قراءتها إن كنا نقصد بولموس بصيغتها العبرية، أم “بولِموس” بصيغتها اليونانية.
ماذا تعني هذه الكلمة في الحضارة اليونانية القبسقراطية (السابقة لسقراط)؟ يشير هايدغر في كتابه “مقدمة للميتافيزيقا” أن بولموس هي عبارة عن صراع تتجلّى من خلاله كينونة، الواقع الأخير للكينونة. يمكننا التفكير بأن الواقع الأخير للكينونة وفقا لفرويد، هو Der keren unseres wessen – نُواة كينونتنا: الرغبة.
ما معنى “بولموس” اذن وفقا لوجهة النظر هذه؟ [….] عندما نكتب أو نتحدث ينشأ بالغالب نوعٌ من نقاش أو حوار، ياسمِ من وباسمِ ماذا نتحدث ونكتب؟ هل النقاش ممكنٌ أصلا؟ وما هي المتطلبات لإقامة نقاش مثمر وناجع؟”
لا زالت هذه الكلمات سارية المفعول بالرغم من مرور أكثر من عشرين عام على كتابتها. فهي تتضمن سؤالا جوهريا. سيحمل النقاش في هذه المرة عنوان “بولموس في اسرائيل” وذلك وفقا لروح “زاديغ”.
في فترتنا، فترة الـآخر غير الموجود، تتجدد بطبيعة الحال ولربما بحدة أكبر، المسألة التي طرحها لاكان بالنسبة لذاتية الفترة، وطبيعي أن يكون هذا الأمر صحيحا أيضا بالنسبة للشكل الذي تتجلى فيه هذه المسألة هنا، في إسرائيل. نحن نعلم أن التحليل النفسي يُبرز موقعَ الموقف الذاتي في اللقاء مع العالم ومع الآخرين.
توضيح الأمر بالنسبة لأنفسنا ينطوي على محاولة منا لكي نُحسن القول، وللتخلّص من الأوهام التي تأسرنا وتقبّل حقيقة أن كل واحد منا وفي أحسن الأحوال، لا يمثل الا نفسه. أفعالنا تشكّل طريقا ملائما لإحاطة مكاننا وإحاطة مكان الآخرين كما وأوجه الحقيقة المختلفة. تمنعنا التّماهيات والمُثُل أحيانا، من تقبل الرأي المختلف، ومن أن نُبدي تسامحا تجاه الاختلاف، والحقوق وحرية التعبير الممنوحة لنا كبشر ومن أن نشارك في النقاش من خلال الاصغاء للآخرين.
حركة “زاديغ” التي بادر اليها ج. أ. ميلير، تشرّع أمامنا حيّزا للتعبير عن المواقف، كإثبات فعلي لفكرة الديمقراطية. فضلا عن كونه اسما يحمل الأحرف الأولى لعدة كلمات [Zero Abjection Democratic International Group – صفر إذلال مجموعة ديموقراطية عالمية]، “زاديغ” هو اسم شخصية من رواية فولتير “زاديغ (صادق) أو القدر”. والحديث عن رواية مكتوبة بأسلوب شبيه لرواية “ألف ليلة وليلة”، تدور أغلب أحداثها في منطقة الشرق الأوسط. الشخصية المركزية فيها هي شخصية محاربٍ من أجل العدل، يتمكن من أن يحلّ، بمبادرته أو في أعقاب توجهات لشخوص يلتقيها في مساره، أوضاعا مختلفة ذات صلة بغُبنٍ، أو عنفٍ، بالحرب وما الى ذلك. وهو يفعل ذلك مستخدما مهارات خطابية رفيعة وخطوات محسوبة، تلاحقه في أعقابها القوانين السائدة وأجهزة القضاء، فيصدرون بحقه أحكاما مختلفة تصل حد الحُكم عليه بالإعدام. يتمكن زاديغ من التخلص من جميع المطبّات، ومن التغلب على جميع العقبات التي تعترضه الى أن يُنصَّب في نهاية المطاف، ملكا على بابل.
بمفهوم معين، يمثل هذا البطل موقع الكشف عن الدوافع التي تقف وراء أفعال الشخصيات المختلفة. إبراز لفكرة “أنا، الحقيقة تتكلّم” وابعادها. تَخلُص القصة الى نهاية “سعيدة” يحظى فيها البطل بما تدفعه رغباته اليه. ليس القصد أن كل واحد منا هو زاديغ، الا انه يمكننا استخدام شخصيته من أجل ابراز قوة الكلام وتأثيره.
بودّنا أن نعرض أمامكم “بولموس في إسرائيل”، نشرة الكترونية محلية، والتي نصبت لها هدفا، أن تثير نقاشا داخل أعضاء المجموعة اللاكانية وخارجها وأن تشكل منصة لآرائنا بالنسبة للأوضاع الاجتماعية والسياسية القائمة في البلاد والتي نعيش فيها حيواتنا يوميا. تسعى النشرة أن تكون ثنائية اللغة: عـبرية – عـربـية، وبالطبع نحن لا نتحدث فقط عن تغيير في ترتيب الأحرف، انما نبغي أن تشكل النشرة أرضية لطرح قضايا تخصّ وتميّز مجتمعنا الشرق أوسطي، في محاولة منا لفحص ما قد يقدمه ويضيفه التحليل النفسي لقراءة تلك الأوضاع ولإثارة الرأي العام. ستسعى النشرة الى بحث مواضيع مختلفة، من خلال وجهات نظر مختلفة، وعليه ستكون بمثابة منبر لطرح آراء متضاربة ومتناقضة أو إضافية لشخصيات اجتماعية مختلفة منشغلة ومهتمة في شؤون اجتماعية وسياسية متنوعة. نحن نعيش في الشرق الأوسط، ومن الجدير بمكان أن تحظى هذه الحقيقة بصدى خاص، لكي نتمكن من الإحاطة بوجهات الريح والقضايا المميّزة المتعلقة بهذه المنطقة من العالم، كما ورسم تقاسيم مجتمعنا الخاصة، اخذين بعين الاعتبار التاريخ والعوامل والتأثيرات المختلفة التي تركت بصمتها على هذه المنطقة.
أسرة تحرير بولموس في إسرائيل – Zadig